YENİŞEHİR BEY SARAYI’NIN İZİNDE

YENİŞEHİR OSMAN GAZİ TARAFINDAN KURULMUŞ BİR ŞEHİRDİR

Osman Gazi Karacahisar, İnegöl gibi kaleleri fethetmesinin ardından beyliğin bölgede egemen hale gelebilmesi amacıyla Köprühisar üzerine fetihler planlamış lakin defalarca muhasara altına alınan Köprühisar kalesi fethi gerçekleşememişti. Oysa Osman Gazi için Köprühisar’ın ele geçirilmesi ileride planlanan İznik ve Bursa fetihleri için oldukça önemli ve gerekli idi. Köprühisar kalesi o dönemin en önemli ticaret yolu olan İpek Yolu üzerinde yer almasının yanında İznik ve Dimboz’dan gelen yolların birleştiği Göksu nehrinin üzerinde bulunan çok stratejik bir köprünün yanında yer almaktaydı.

Defalarca muhasara edilen Köprühisar kalesinin fethinin gecikmesi Osman Gazi’nin planlarını da değiştirdi. İznik ve Bursa’nın zaptı için yeni planlar yapan Osman Gazi Köprühisar’ın batısında bulunan verimli bir ova olan bölgede yeni bir şehir inşa etmeyi tercih etti. Böylelikle verimli bir ova olmasının verdiği etkiyi de alarak İznik ve Bursa kuşatması için kilit nokta da yer alan ovada bir şehir kurarak adını da bizzat kendisi “Yenişehir” olarak koydu. Yenişehir’in Osman Gazi tarafından kurulması özellikle Bilecik, İnegöl, Yarhisar fetihleri ile birlikte düşünüldüğünde devlet olabilme geleceğinin bir dönüm noktasını teşkil eder.

Yenişehir’in kuruluşu erken dönem Osmanlı kroniklerinde de aynı bu şekilde anlatılmaktadır. Konu hakkında Aşıkpazade; “Kayınpederi Edebalı'ya Bilecik'in gelirlerini tımar olarak verdi. Sonra hanımını Bilecik'te babasıyla bıraktı, kendisi Yenişehir'e gitti. Yanında Allah için çarpışan ve savaşan yiğitlere evler yaptırdı. Orada durakladı. Oranın adını Yenişehir koydular.[i]” derken Neşri ise eserinde; “…Kendi Yenişehir’e varıp oraya taht kurdu. Burayı karargâh edindi. Yeni yurt seçti. Yanındaki gazilere evler yapıverdi. Burayı mamur etti. Ondan ötürü oraya Yenişehir dendi.[ii]” demektedir. Necib-‘Arif’de Mir’at’ül Edvar adlı eserinde Yenişehir’den bahsederken; “Kasabada saraylar, evler, hanlar, hamamlar yapmayı emritti”[iii] demektedir.

Erken dönem Osmanlı müverrihlerinin tamamı Yenişehir’in Osman Gazi tarafından kurulan bir şehir olduğu konusunda hem fikirdirler. Bugün hala Osmanlı Devleti’nin kuruluş yılları hakkında birçok konu tartışmaya açık ve birçok konu birçok kaynakta farklılıklar göstermesine rağmen Yenişehir’in Osman Gazi tarafından kurulmuş bir şehir olması kaynakların konuya bakış açısındaki bütünlüğünden dolayı kesin bir bilgi olarak kaydedilmektedir.

Osman Gazi’nin Yenişehir’i sıfırdan kurmasının tamamen stratejik bir karar olduğunu belirtmiştik. Henüz Selçuklu’nun bir uç beyi iken ileride gerçekleştireceği planlarının, kuracağı beyliğin temellerinin atılması amacı doğrultusunda oldukça önemli bir dönüm noktası olan Yenişehir’in kurulması beraberinde devlet olma icaplarının gerekliliklerini de getirmişti. Şehrin kuruluş kararı ile şehirde oluşan imar faaliyetleri, fethedilen toprakların örgütlenmesi, bürokratik işlerin kontrol edilmesi, devlet işinde çalışacak memur, zanaatkâr ve çiftçilerin bir nizam içinde çalıştırılması ancak bir merkezden mümkün olabilirdi.

Resim – 1: Bey Sarayı kompleksinin

bulunduğu ve bugün dahi Sarayönü

Mevkii olarak anılan mevkiinin

şehir planında gösterilmesi

(Kaynak: Sezai Sevim, Yenişehir’in

Kuruluşu ve Başkent Yenişehir

Hakkında, Tarihten Günümüze

Yenişehir Sempozyumu Bildiri Kitabı,

Uludağ Üniversitesi

Yayını, 2013-Bursa, s.31

Şehrin kurulması ile birlikte o güne dek yarı göçer konumda yaşayan Osmanlı artık devlet olmanın gerekliliklerini de gerçekleştirmeye başlamıştı. Yerleşik düzene atılan ilk adımlar Yenişehir’de oldukça hızlı bir yapılaşmaya da sahne olmaya başladı. Yanında ki gazilere kılıç hakkı olarak verilen toprakların yanına çevre Türk boylarından da insanlar şehre göç ediyordu.  Kuruluş aşamasında Osman Gazi’nin en önemli düsturlarından olan adalet anlayışından dolayı Yenişehir’e sadece Müslümanlar değil etraf yerleşimlerden Ermeni ve Rum’lar da göçler etmeye başlamıştı. Kısa zamanda kalabalıklaşan Yenişehir çevrenin gerek sosyal gerekse de ekonomik anlamda en önemli şehirleri arasında gösterilmeye başlanmıştı. Yenişehir nüfusunu arttıran etkenlerden biride savaşçıların burada toplanmalarıydı. Akınlara ve baskınlara hazırlık ovada yapılıyordu. Ovanın konumu bu yönden oldukça uygundu.

Gün geçtikçe kalabalıklaşan Yenişehir cuması kılınır, pazarı kurulur bir şehir olurken devletin kurucu beyi Osman Gazi’nin ikametgâhı da oldu. Yenişehir’e yerleşme kararı alıncaya dek Söğüt’te ikamet eden Osman Gazi planladığı Bursa ve İznik fetihlerini buralara uç olan Yenişehir’den yapabilmek için Yenişehir’i mesken nokta olarak tercih etti. Osman Gazi tarafından ikametgâh olarak seçilen şehir devlet merkezi yani yeni kurulan devletin ilk başkenti oldu.

YENİŞEHİR BEY SARAYI

Yenişehir ile yerleşik düzene geçen beylik yapılan akınların planlanması, gün geçtikçe kalabalıklaşan beylik nüfusunun idare edilmesi artan ticaretin bir nizam halinde yapılabilmesi amacıyla alınması gereken kararların bir merkezde toplanması ihtiyacına neden olmaktaydı.

Çok eski devirlerden bu yana gerek Müslüman halklarda görülen gerek se Türk devletlerinde var olan devlet hükümdarının ikametinin aynı zaman da devlet yönetim merkezi olma anlayışı Yenişehir’de de devam etti. Kelime kökü itibari ile Farsça’dan dilimize yerleşen srāda (ev) kelimesinden türeyen ve X. Yüzyıldan beridir Türkçe de kullanılan saray ifadesi devletin yönetimi için en önemli merkez olarak daima önemini korumuş ve var olmuş bir merkezdir. Türkler için saray ötelerden beri Türk hükümdarların devlet işlerini yönettiği ve aynı zaman da ikamet ettiği yapılar topluluğunu ifade eder. Osmanlı’dan öncesi dâhil en eski saray yapıları incelendiğinde bu tür yapıların hem hükümdarın ailesi ile birlikte yaşadığı özel alan hem de devlet işlerinin görüldüğü yer olarak[iv] ana merkez konumunda yapılar topluluğu olduğunu görürüz.

Neşri’nin eserinde “Kendi Yenişehir’e varıp oraya taht kurdu. Burayı karargâh edindi.” İfadesini belirtmiştik. Bu doğrultuda Yenişehir’de bir Bey Sarayı yaptıran Osman Gazi devletin merkezini Karacahisar'dan batıya doğru fetih yolunda adeta bir öncü olarak görerek, kendine bizzat merkez seçtiği Yenişehir' e taşıdı[v]. Burada şahane saraylar, hamamlar ve birçok binalar yaptırdı[vi].

 1326 senesinde Bursa’nın fethedilmesine kadar Osmanlı Devletine başkentlik yapan Yenişehir devletin temellerinin atılmasına, alınan önemli kararlara, yapılan önemli anlaşmalara da ev sahipliği yaptı. Oluşturulan saray teşkilatı 1326 senesinde devlet merkezinin Bursa’ya nakledilmesine kadar çeyrek asırlık bir süreçte devlete hizmet etti.

1326 senesinde başkentliğin Bursa’ya taşınması Yenişehir’de bulunan sarayın her ne kadar terkedilmesine neden olduysa da uzun yıllar boyunca Yenişehir’de bulunan Bey Sarayı’nın önemi azalmadı. Bir başka ifade ile anlatmak gerekirse Yenişehir’de bulunan saray kompleksi iktidar tarafından terkedilmiş olsa da saray dönem dönem farklı amaçlarla kullanılmış hiçbir zaman tam anlamıyla terkedilmemişti. Birçok devlet resmi karşılaması, nişan, düğün gibi merasimler Yenişehir’de ki bu sarayda yapıldı.

1366 yılının Eylül ayında I. Murad’ın oğulları Şehzade Yakub ve Savcı’nın sünnet düğünleri Yenişehir Bey Sarayı’nda gerçekleştirildi.[vii]

1386 yılında Bizans İmparatoru Manuel Paleologos’un kızı Fülane Hatun ile evlenen I. Murad’ın düğünü Yenişehir’de bulunan ata evi sarayda gerçekleştirilmişti[viii]. 1386 yılında yapılan bu düğüne pek çok davetli katılmış günlerce süren düğünde Padişah I. Murad’ın oğulları Şehzade Yıldırım Beyazıt ve Şehzade Yakub da aynı düğünde Fülane Hatun’un hemşireleri ile evlendirilmiş[ix] ayrıca Osmanlı Devleti’nin altıncı Padişahı Süleyman I.’in sünnet düğünü de kardeşleri İsa ve Ertuğrul ile bu düğünde gerçekleşmişti[x].

1444 yılında II. Murad’ın padişahlığı döneminde Osmanlılar ile anlaşmazlık içerisinde olan Karamanoğulları ile yapılan Sevgend Name (Yemin Metni) Yenişehir’de bulunan sarayda imza altına alınmıştır[xi].

1486 yılında Yavuz Sultan Selim’in oğlu Şehzade Mehmed’in sünnet düğünü amcası Şehzade Mehmed ile birlikte Yenişehir’de ki sarayda gerçekleşti.

Resim - 2: 1534 yılında Matrakçı Nasuh

tarafından çizilen Yenişehir minyatürü.

Üst kısımda İznik planı, ortada Yenişehir

ve alty kısımda da Akbıyık görülmektedir. 

(Kaynak: Hüseyin Yurdaydın, Nasuhu’s-Silahi

(Matrakçı), Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i

Sultan Süleyman Han, Ankara-1976

1534 ve 1548 yıllarında Irak Seferine çıkan Kanuni Sultan Süleyman İstanbul’dan İznik üzerinden Yenişehir’e gelmiş ve seferlerin hem gidiş hem de dönüşünde Yenişehir’de bulunan sarayda konaklamıştır. 1534 yılında yapılan altıncı Sefer-i Hümâyûnda 10-11 Haziran’da[xii] İstanbul’dan hareket eden Kanuni Sultan Süleyman Yenişehir’de bulunduğu zamanlar Kurban Bayramına denk gelmiş ve ziyaret süresi bu nedenle de uzamıştı. Kurbanını Yenişehir’de kesen Kanuni Sultan Süleyman Yenişehir’de ata evi Bey Sarayı’nda konaklamıştı. Söz konusu seferde Kanuni’nin yanında bulunan minyatür sanatçısı, âlim Matrakçı Nasuh şehrin güney cephesinden bakarak çizdiği minyatüründe Osman Gazi’nin saray kompleksini de resmetmiştir.

1544 yılında Kanuni Sultan Süleyman yanında eşi Hürrem Sultan, Sadrazam Damat Rüstem Paşa, Mihr-ü Mâh Sultan ve Şehzade Selim ile birlikte kalabalık bir devlet yetkilisi eşliğinde 40 gün süren Bursa seyahatine çıkmışlar bu seyahatin bir bölümünü Yenişehir’de bulunan Bey Sarayı’nda geçirmişlerdir.

1600’lü yıllara kadar Osmanlı’da batıdan doğuya veya doğudan batıya ulaşım ağı muhakkak Yenişehir’den geçerdi. Edirne’den ya da İstanbul’dan Anadolu içlerine ve daha ileri noktalara yolculuk yapacaklar Yenişehir üzerinden hareket ederdi. Bu yolculuk özellikle arabalı olacaksa Yenişehir kaçınılmaz bir uğrak noktası idi. Çünkü yolun alternatifi olan Bolu istikameti arazi yapısı nedeniyle oldukça zorluydu ve bu nedenle tercih edilmezdi. 1600’lü yıllarda İstanbul’dan Anadolu’ya alternatif yollar açılınca güzergâh önemini yitirdi. Bu durumda Yenişehir’i olumsuz yönde etkiledi.

XVI. yüzyılın ikinci yarısından sonra devlet himayesinin saray kompleksinden el çekmeye başladığını görüyoruz. Nitekim XVI. yüzyılın sonlarına ait olan Ankara Tapu-Kadastro Umum Müdürlüğü’ne ait olan bir evrakta[xiii] saray kompleksine ait olan hamamın şehirde bulunan Pustinpuş Baba Zaviyesi vakıfları arasına dahil edildiği görülmektedir. Buda sarayın kullanılmamaya başlanmasının ardından lüzumu kalmayan hamamın icara verilerek kullanıldığını göstermektedir.[xiv]

1555 yılında Anadolu topraklarını gezen ve gezdiği yerlerle ilgili notlar yazan Alman seyyah Hans Dernsch Wam Yenişehir’e de uğradığını Tagebuch isimli eserinden anlamaktayız. Hans Dernsch Wam söz konusu eserinde sarayı gördüğünü belirterek şöyle tarif etmektedir. “….Saray dört köşe. Her tarafında bir penceresi var. Dört yüksek sütunlu. Yanında bir mescidi olmalı. Bu Orhan Sarayı….” Hans Dernsch Wam’ın Orhan Sarayı olarak tabir ettiği Osman Gazi sarayıdır.

Yazımızın başından beri saraydan bahsederken saray kompleksi ifadesini kullanmamızın nedeni aslında seyyah Hans Dernsch Wam’in cümlelerinde bütünlük buluyor. Hans Dernsch Wam yanında bir mescit olmalı derken sarayın binalar topluluğu olduğuna da işaret etmekte.

Saray kelimesini bir ev ya da sadece bir hamamdan ibaret saymak sarayı küçük düşünmenin mümkün olmadığı aşikâr olarak ortada. Osmanlı’nın o dönemin beylik olarak var olduğunu düşünerek Bey’in ikametgâhı, mescidi, hamamı, devlet idare binaları, tören alanı, yabancı devlet misafirleri için yaşam alanı gibi binalar topluluğunun oluşturduğu bir kompleksten bahsetmekteyiz. Zira Neşri’nin ifadesinde geçen  “Burayı karargâh edindi.” İfadesi devlet organlarını buraya taşıdı, devlet adamlarıyla askerleriyle birlikte burada sağlam bir akıncı ve savunma üssü oluşturdu anlamını ifade etmektedir. Bu durumda burada bu amaç ile kullanılacak yapılar topluluğunun oluşturulduğu anlamına gelir. Yenişehir’de ki sarayda devlet için askerler için ve yabancı devlet misafirleri için bir hayat alanı oluşturulması kaçınılmazdır.

Osman Gâzî’nin Yenişehir’deki sarayını, inşâ edilişinden iki yüz elli yıl kadar sonra Alman seyyah Hans Dernsch Wam’den az bir zaman sonra görmüş olan Bursa’lı şâir Rahmî Çelebi (ö:970/1562-63’ten sonra) Yenişehir’de müderrislik görevinde iken Yenişehir hakkında yazdığı “Şehrēngīz-i Yeñi-şehir” adlı eserinde sarayın kendi zamanındaki durumunu tasvir etmektedir. Rahmi kullanışlılığı azalmaya başlayan, günden güne terkedilen saray kompleksinde eski azametin olmadığını üzülerek belirttiği mısralarında buna üzülürken binanın da gün geçtikçe harabeye dönmesinden duyduğu üzüntüyü belirmektedir. Duvarların tahrip olduğunu yıkılan oda duvarlarının içine taşların dolduğunu kurnalarının perişan vaziyete geldiğini duvar delikleriden suların akıp durduğunu belirten Rahmi’nin konu ile ilgili mısraları şöyledir;

“Naẓar eyleñ ol Eyvān-ı nigūne

Baṣub baġrına ʿāşıḳ gibi ṭaşı

Başından ayaġa dek göz göz olmış

Göz açub niçe yirden şöyle bī-cān

Ya bir örendürür kim anda ṭurmış

Çözülmiş ḥalḳasından ḳaldurub ser

| Civārında var bir cāmiʿ-i pāk

Mücellā ṣaḥn-ı pāki cümle mermer

Sütūn üstinde ṭāḳ-ı ʿanber-ekīn

Baş egmez miḥver-i ḥırfe sütūnı

Olupdur ṭāḳ-ı Kisrī’den nümūne

Aḳar gözden kesilmez ḳanlı yaşı

Ve-lī her bir gözi yaş-ile ṭolmış

Diler kim eyleye ol şehri seyrān

Zemīne niçe yirden pençe urmış

Göz ne irişmesün dir şehri gözler

Olupdur ḳubbesi mānend-i eflāk

Bir dilber gibi raʿnā vü ḫōş-ter

Olub ebrū-yı ḫūbān gibi pür-çīn

İrişmiş ʿarşa her ṭāḳ-ı nigūnı…”[xv]

1850-1904 yılları arasında yaşamış olan[xvi] Şemseddin Sami Kamus'ul Alam adlı ünlü eserinde Yenişehir’den bahsederken; “Bu kasaba cennet-mekân Sultan Osman Gazi Han Hazretleri devrinde ve Bursa’nın fethinden önce bir süre Osmanlı’ya başkentlik yapmıştır. Osman Gazi’nin sarayının bazı harabeleri halen mevcuttur.[xvii]” demektedir.

Söz konusu saraya ait son kalıntıların Milli Mücadele yıllarına kadar ayakta olduğunu günümüze ulaşan yazılı kaynak ve yakın zamana dek hayatta olan Milli Mücadele yıllarını yaşamış kişilerden öğrenebiliyoruz. Beş kez düşman işgaline uğramış ve her seferinde işgallerden yıkım ve yakmalarla nasibini almış Yenişehir’in saray kompleksinden kalan son bölümleri de Yenişehir’e yapılan zulümlerden payını almış. İşgal yıllarını yaşayan 1915 doğumlu Mehmet Emin Lapacı o yıllara ait anılarını anlatırken;

“Burada "Saray Hamamı" denilen bir hamam varmış. Yunanlılar giderken yakıp-yıkıyor. Bizim Saray Hamamına, Kel Yasin diye biri, Yunanlıları götürmüş. Burası hamam demiş. Yunanlı komutan, ”Karavana pişirmek için odun ne arayacağız, yıkın bunu! Yakın!” demiş. Sonra Yunanlılar, bu Saray Hamamı'm yıktılar. Şimdi aygaz deposu olarak kullanılıyor.”[xviii] demekte.

Saraya ait hamamın kadınlar kısmı ve soğukluk kısmının Yunan işgali sırasında yıkılıp yakılmış olduğunu o günleri yaşayanlarda öğreniyoruz.

Resim – 3: Saray Hamamı’nın tamamen yıkılmadan önce harabe olduğu dönemde çekilmiş fotoğrafı (Kaynak: Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 1230-1402, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayınları, s.16)

Cumhuriyet döneminde Yenişehir’i ziyaret eden mimar ve sanat tarihçisi Ekrem Hakkı Ayverdi ziyareti sırasında karşılaştığı manzarayı; “Hamam bu gün çukurda kalmış olup iç döşemeleri ince bir moloz tabakasıyla örtülüdür. Kurnaların yerleri belli ise de, kendileri yoktur. Hamam yunan işgaline kadar kullanılmaktaymış. Bu tarihte garbına bitişik olan camekan soğukluk kısmı yanmış, şarktaki külhan ve saray kadınlarına mahsus taraf da yıkılmıştır. Erkekler camekanının yeri bu gün arsadır, külhan ve kadınlar tarafının yerinde ev yapılmıştır.”[xix] demektedir.

Resim – 4: Mimar Alexandre M. Raymond tarafından hazırlanan Bey Sarayı Hamamı röleve çalışması (Kaynak: Amerika Kongre Kütüphanesi dijital arşiv, Pera, Konstantinopolis: Librairie Raymond, 1924)

XX. yüzyılın başlarında yaşayan Mimar Alexandre M. Raymond’da İstanbul ve Anadolu’da birçok noktayı ziyaret ederek buralarda ki Osmanlı eserlerinin röleve çalışmalarını hazırlamıştır. 1924 yılında Yenişehir’i ziyaret eden Raymond Bey Sarayı Hamamına ait plan çalışmasının yanında plan cephe görünüş rölevelerini de çalışmasına dahil etmişti. Bugün çalışmanın litograf baskısı Amerikan Kongre Kütüphanesinde korunmaktadır.

2006 yılının Mart ayında Osmanlı’nın doğup geliştiği toprakları yerinde görüp

Resim - 5:  Halil İnalcık Osmanlı’nın izini 

enişehir’de ararken Turgut Yüce ile bir anı 

fotoğrafı (Kaynak: Turgut Yüce Arşivi)

incelemek saha çalışması yapmak için Yenişehir’e gelen Türkiye’nin ve dünyanın özellikle Osmanlı Tarihçiliğinde yetiştirdiği sayılı tarihçilerden birisi olan Tarihçilerin Kutbu kabul edilen Halil İnalcık’da Sarayönü denilen mevkide incelemeler de bulunmuştu. Saray Hamamına ait kalıntıları yerinde gören İnalcık sarayın gün yüzüne çıkarılabilmesi için o dönemin yetkilileri ile de görüşmüştü.

Saray kompleksinin olduğu bölgede çok uzun yıllar boyunca Sarayönü Mevkii olarak anılmıştı. Saray binalarının yıkılmasının ardından arazinin bir bölümüne 1900’lü yıllarda Mahalle Mektebi inşa edildi. Bir başka bölümüne 1920 yılında Gül-zar-ı Meşrutiyet Okulu kuruldu[xx]. O dönemlerde mevki Mektep Meydanı olarak anılmaya başlandı. 1938 yılında Belediye Reisi seçilen Mehmet Gökgöz ve ailesinin arazilerinin de bu meydan da olmasına istinaden günümüzde Gökgöz Meydanı olarak anılmaya başlansa da halen bir çok kişi tarafından Sarayönü Mevki olarak anılmaktadır.

Resim – 6: Saray Hamamı’nın Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından çizilmiş planı (Kaynak:Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 1230-1402, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayınları, s.15)

SARAY HAMAMI:

Yukarıda bir çok kez bahsettiğimiz Saray kompleksine ait olan ve son dönem kadar  ayakta kalmayı başarmış olan bina erkekler ve kadınlar bölümü[xxi] ayrı ayrı olarak çifte hamam mimarisinde yapılmıştır. 

Kare planlıdır. Arazinin kuzey yönünde bulunan ön mekana ard arda yerleştirilmiş kare planlı iki bölüm ile doğuda bulunan küçük bir hücreden oluşmaktadır. Tüm kapıları yuvarlak kemerli olan yapıda duvar içlerine saklanmış su borularından kurnalar vasıtasıyla su akıtılmaktadır. Kubbe örtülerin tamamında aydınlatma delikleri mevcuttur. İçte duvarlar ve örtü sistemi sıvalıdır. Duvar sıvalarının dökük kısımlarından tuğla ve moloz taşın sert beyaz renkli b ir harç ile örülü olduğu görülmektedir. Örtü sistemi de tuğla ile örülmüştür.[xxii]

SONUÇ

Yenişehir bizzat Osman Gazi tarafından kurulmuş bir şehirdir. Osman Devleti’nin kuruluş döneminde Bursa’nın alınmasına kadar başkentlik yapmış, taht merkezi olmuştur. XVI. Yüzyılın ilk yarısından sonra eski şatafatlı yıllarını yitirmeye başlayan şehir sonraki yıllarda menzil (askerlerin toplanma yeri) olarak kullanılmış ve önemini yine sürdürmüştür. Sonraki yıllarda Bursa ve İznik gibi birçok medeniyete beşiklik eden tarihi ve tabii güzelliklerin arasında gölgede kalan Yenişehir Osmanlı’nın sıfır noktasını teşkil etmesinden dolayı önemini halen sürdürmektedir.

Günümüzde çalışmamız konusunu teşkil eden saray kompleksine ait herhangi bir binanın toprak üstünde olmaması bunların varlığının bitti anlamını hiçbir zaman taşımaz. Bölgede yapılacak bir arkeolojik çalışma bizleri söz konusu bina temel ve kalıntılarına ulaştıracaktır. Üç kıta da hüküm sürmüş bir cihan imparatorluğunun sıfır noktasını teşkil eden bu saray tarihçiler arasında kaynak azlığından karadelik olarak da tabir edilen Osmanlıların ilk dönemini aydınlatması açısından da oldukça önem arz etmektedir. Saray üzerinde yapılacak ciddi akademik çalışmalar “Osmanlı’nın ilk başşehri” tabirini kullandığımız “Osmanlının kurduğu ilk ve tek şehir Yenişehir” içinde tarihsel misyonunun tamamlanabilmesi için gereklidir.  

---

[i] Âşık Paşazade Osmanoğullarının Tarihi, Hazırlayan: Kemal Yavuz, K Kitaplığı, 16. Bab, S.75

[ii] Neşrî, Cihannumâ, Türk Tarih Kurumu Yayını, Yay.Haz. Faik Reşit Unat-Mehmet Altay Köymen, c.I, Ankara 1989, s. 45; Faik Reşit Unat-Mehmed A.Köymen, Neşrî Tarihi, 112-113.

[iii] Necib-‘Arif, Mir’at’ül Edvar, s.596

[iv] Zeynep Tarım Ertuğ, TDV İslam Ansiklopedisi, c.36, s.117

[v] Johann Wilhelm Zinkeisen, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihi, Yeditepe Yayınevi, 1. Baskı, Eylül 2011, c.1, s.62

[vi] Dimitri Kantemir, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1. Baskı, Ankara-1979, Çev: Dr. Özdemir Çobanoğlu, c.1, s.14.

[vii] Nurettin Baydur, İlk Başkentlerimiz Yenişehir ve Bursa, 2019-Bursa, s.242

[viii] Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar Türkiye (1074-1990), c.2, s,107

[ix] Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar Türkiye (1074-1990), c.2, s,111

[x] Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar Türkiye (1074-1990), c.2, s,111

[xi] Özdemir Şarman, Bursa-Yenişehir 1301-2001, Minerva Ofset, 2001-Bursa, s.23.

[xii] Yard. Doç. Dr. Remzi Kılıç, Kanuni Sultan Süleyman’ın Irakeyn Seferi’nde (1533-1535) Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da ki gelişmeler, bilig-9, Bahar-1999, s.121.

[xiii] Ankara Tapu-Kadastro Umum Müdirliği, 570. C. 257 ve 62 varak (XVI. ·asır sonu).

[xiv] Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 1230-1402, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayınları, s.15

[xv] Hakan Yılmaz, Yeni Kaynaklara Göre Bursa Beg-Sarayı’nın Yapılış Tarihi ve Orhan Gâzî Döneminde İnşâ Edilen İlk Bölümleri, Taç Dergisi, Sayı:7, s.7.

[xvi] Salih Erol, Kamûs ül A‘lâm’da Yenişehir, Yenişehir e-gazete, Ocak-2012.

[xvii] Şemseddin Sami, Ḳāmūsü’l-Aʿlām, VI, İstanbul 1306-1316, s. 4805.

[xviii] Doç. Dr. Saime Yüceer, Tanıkların Anlatımıyla Bursa Tarihi, Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa-2005, s.326,327 (Mehmet Emin Lapacı’nın anlatımı)

[xix] Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 1230-1402, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayınları, s.16

[xx] Turgut Yüce, Yenişehir Belleği, Yenişehir İlçesi Merkez ve Köylerini Güzelleştirme Derneği Yayınları, Bursa-2011, s.37, 45.

[xxi] Hamama ait ayrı bir kadınlar bölümü bulunması bugün mevcut olmayan bu sarayda Harem Dairesinin de bulunduğunu düşünebiliriz.

[xxii] Daha detaylı bilgi için; Doç. Dr. Yıldız Ötüken, Dr. Aynur Durukan, Yrd. Doç. Dr. Hakkı Acun, Sacit Pekak, Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, IV, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1986, s.609, 610.